چكيده:

مقاله حاضر به بررسي روند مهاجر پذيري استان گلستان و تاثير آن بر چگونگي توسعه اجتماعي استان پرداخته است .عوامل مورد بررسي در اين تحقيق عبارتند از : سطح سواد ، نوع شغل ، كيفيت مسكن ، مهاجرت ، انگيزه مهاجرت ، مهاجرت روستائيان و بعد مسافت مهاجرت .

اين پژوهش با استفاده از روش تحقيق اسنادي و پيمايشي و شيوه ي نمونه گيري طبقه اي غير نسبي و تصادفي ساده انجام شده است كه با استفاده از فرمودل كوكران و انتخاب حجم نمونه 400 نفري و با استفاده از پرسشنامه نيمه استاندارد شده بر روي سرپرست خانوارهاي شهر گرگان صورت پذيرفته است .

بررسي روند مهاجرت بوسيله مطالعات اسنادي ، نشان مي دهد كه شكل غالب مهاجر پذيري تا سال 1355 در استان گلستان به صورت خارج استاني بوده و بيشتر مهاجرين جذب مناطق روستايي شده اند . از سال 1365 به بعد اين روند معكوس شده و مهاجر پذيري به صورت داخل استاني درآمده و بيشتر مهاجران جذب مناطق شهري شده اند .اوج مهاجر پذيري در اين استان در دهه 1335 الي 1345 مشاهده مي شود و دو نقطه مهم مهاجر پذيري در طول تمام سال هاي مورد مطالعه ، شهرستانهاي گرگان و گنبد كاووس بوده اند .

يافته هاي بخش پيمايشي نشان مي دهد كه :

الف) بين مهاجرت و سواد (433/0 - = r ) ، نوع شغل ( 337/0- = r ) و كيفيت مسكن (271/0- = r ) كه فرضيه هاي خرد براي سنجش متغير وابسته اين تحقيق مي باشند ، رابطه معني دار وجود دارد .

ب) بين انگيزه مهاجرت (191/0 + = r ) و مهاجرت روستاييان (354/0 + =r ) كه فرضيه هاي خرد براي سنجش متغير مستقل اين تحقيق هستند ، با «توسعه اجتماعي شهر گرگان » رابطه معني دار وجود دارد .

محاسبه ضريب همبستگي براي دو متغير « بعد مسافت » و « توسعه اجتماعي » ، هيچ رابطه معني داري را نشان نداده لذا اين فرضيه تاييد نشده است .

ج) فرضيه كلان تحقيق يعني رابطه بين « مهاجرت » و « توسعه اجتماعي شهر گرگان » ، با سطح معني داري بالا و ضريب همبستگي (440 /0+= r ) تاييد شده است و ضريب تعيين بدست آمده در تحليل رگرسيوني اين دو متغير رقم (182 /0 = R2 ) را نشان مي دهد . بنابراين مي توان گفت ، مهاجرت ، 2/18 درصد تغييرات متغير وابسته (توسعه ) را تبيين مي نمايد . در پايان ، پيشنهادات و راهكارهايي براي كنترل مهاجرت و افزايش توسعه ارائه شده است .

واژگان کلیدی

مهاجرت ، مهاجرت داخلی ، مهاجرت روستا به شهر ، مهاجرت شهر به شهر ، مهاجرت پذیری ، تغییر ، دگرگونی اجتماعی ، توسعه ، توسعه اجتماعی ، توسعه پایدار

مقدمه

توسعه که اغلب در بر گیرنده یا مترادف با مفاهیم و یا واژه هایی نظیر رشد ، ترقی ، پیشرفت ، تکامل ، نوسازی ، تغییر، بهبود و دگرگونی اجتماعی می باشد ( صفی ، 1380 : 11) می توان گفت همزاد با انقلاب صنعتی در غرب آغاز شد ، بعد از جنگ جهانی دوم به خاطر اهمیت و نیاز آن در بین کشور های جهان مخصوصاً جوامع جهان سوم از طرف سازمان ملل مورد توجه خاص قرار گرفت و سالهای 1960 – 1970 بعنوان اولین دهه توسعه اعلام شد( لهسائی زاده ، 1372 :7 ) اگر چه این مقوله فرایندی چند بعدی است اما در سالهای اولیه اجرای برنامه های توسعه توسط سازمان ملل معنایی صرفاً اقتصادی داشت و هدف از توسعه دستیابی به نرخ رشد سالانه 6% برای GNP ( تولید نا خالص ملی ) بود انتظار می رفت تاثیر سیاست ریزش به پایین ( the trickle down effect ) کل رشد GNP سرانه ، با تضمین تراوش وسیع تر منافع حاصله از رشد ، اشتغال و فرصتها و امکانات اقتصادی بیشتری را فراهم آورد . ( دیوب ، 1377 : 13-14 ) برای رسیدن به این هدف ، توسعه صنعتی در مناطق شهری مورد توجه قرار گرفت بر همین اساس راهبردهای توسعه خواستار مهاجرت وسیع کشاورزان کم کار مزارع به سوی شهرها شدند تا برای تحرک صنعتی بکار گرفته شوند . در آغاز دهه هفتاد ( 1970 ) روشن شد که این راهبرد طبق برنامه پیش نمی رود در حالی که بازده واقعاً رشد کرده بود ولی مزایای توسعه حاصل نگشته بود مهمتر آنکه پدیده بیکاری و کم کاری در مناطق شهری تجربه شد . مهاجرین به شهر ها آمدند اما مشاغلی که امید می رفت در شهرها وجود داشته باشد نیافتند ملل زیادی بجای آنکه از منافع رشد سریع صنایع بهره مند شوند با فقر وسیع در مناطق شهری و روستایی رو به رو شدند . ( لهسائی زاده ، 1372 : 7-8 ) در واقع تعقیب رشد به تنهایی باعث شد که دستاوردهایی که از توسعه انتظار می رفت یعنی رشد فزاینده سطح زندگی مردمان حاصل نشود و پیامدی که بدنبال داشت افزایش شکاف بین جوامع فقیر و غنی بود لذا کم کم جوانب دیگر توسعه از جمله جنبه های اجتماعی آن مورد توجه محافل علمی قرار گرفت و توسعه معنایی تازه یافت .

امروزه توسعه در عالی ترین مفهوم آن یعنی توسعه پایدار بر پایه چهار عنصر اقتصادی ، اجتماعی ، زیست محیطی و فرهنگی قوام یافته است ( قراگوزلو ، 1380 : 113 ) که این عناصر در تعامل با یکدیگر تعریف می شوند و چنانچه هر یک از این عناصر یاد شده در جامعه ای به بلوغ و رشد کافی نرسد ، امر توسعه تحقق نخواهد یافت .

بیان مسئله

مهاجرت داخلی یک فرایند مهم در بسیاری از کشور هاست که عکس العمل مردم نسبت به عواملی نظیر نابرابری های اقتصادی منطقه ای ، ناکامی اجتماعی و عدم رضایت در بسیاری از جنبه های زندگی را منعکس می کند .

مهاجرت شدید که قریب به 300 سال پیش در جوامع اروپایی آغاز شده بود . در کشور های در حال توسعه در ارتباط مستقیم با برنامه های عمرانی ( مخصوصاً توسعه اقتصادی ) در دهه 1960 شکل گرفت ( لوکاس ، 1381: 156 – 163 ) شکل غالب مهاجرت که در این سالها بیشتر روستا – شهری بود موجب متورم شدن سریع شهرها شد که خود پیامد های بی شماری را بدنبال داشت ، رکود در مناطق غیر شهری ، شلوغی بیش از حد شهر ها ، خدمات اجتماعي نامناسب ، افزایش انحرافات و جرایم ، پایین آمدن کیفیت محیط زیست ، کمبود امکانات بهداشتی و آب آشامیدنی سالم و . . . از جمله آثاری است که مهاجرت از خود بر جای گذاشت ( شیخی ، 1380: 107 )

تاثیرات منفی و مخرب مهاجرت بر توسعه شهری در مناطق جهان سوم مبهوت کننده بود بعضی از این جوامع مانند چین ، کوبا و . . . با اتخاذ سیاستهای خاص مانند قوانین اجباری و ایجاد امکانات در مراکز روستایی و تبدیل آنها به شهر های کوچک ، مهاجرت داخلی خود را کنترل نموده و مانع از رشد شدید نقاط شهری شدند . ( وثوقی ، 1366: 58 ) اما بی توجهی جوامعی همچون ایران به این مسئله باعث شد که امروزه مهاجرت بعنوان یکی از پیچیده ترین معضلات در راه توسعه اقتصادی اجتماعی جامعه تلقي شود .

به طور کلی در کشور ما مهاجرت شدید بدنبال اصلاحات ارضی که با سه هدف سیاسی ، اقتصادی و اجتماعی در برنامه عمرانی سوم ( 1342 – 1346 ) مورد توجه قرار گرفته بود پدیدار شد . ( مشهد یزاده ، 1373 : 75 ) و بدین ترتیب در دهه 45 و55 خیل عظیمی از روستاییان به مناطق شهری مهاجرت کردند . این مهاجران دو دسته بودند که هر دو به نوعی تاثیر منفی بر توسعه اقتصادی – اجتماعی شهرهای بر جای گذاشتند .

دسته اول : کارگران ، زارعان خرده پا یا دهقانان فقیری بودند که به امید کاریابی و جهت تامین معیشت خود راهی شهری شدند . پیامد هایی که این دسته از مهاجران بر جای گذاشتند حاشیه نشینی ، بیکاری ، ناهنجاریهای اجتماعی در شهرها و افزایش فقر ، بروز مشکلات بهداشتی و خدمات رفاهی شهری ، اشتغال کاذب و . . . بود .

دسته دوم : سرمایه دارانی که با گرفتن غرامت اصلاحاتی ارضی از دولت وارد شهرها شدند اما بجای سرمایه گذاری در تولیدات و صنايع به سوداگری و بورس بازی زمین ها پرداختند که حاصل آن ایجاد تورم عظیمی در شهرها بود که به موجب آن تفاوت سطح دستمزد ها در شهر و روستا بوجود آمد ، هزینه های خانواده افزایش یافت و قیمت زمین و مسکن نیز بالا گرفت و . . . ( وثوقی ، 1366: 75 ) در سالهای اولیه بعد از انقلاب نیز با ایجاد امکانات رفاهی و توجه به مستضعفین شهری توسط مسئولین زمینه های بیشتری در جذب مهاجران روستایی فراهم شد . ( طرح مطالعاتی کنترل و هدایت مهاجران در ایران ، 1363 : 10 ) تا فاصله سالهای 65 که شکل غالب مهاجرت ، مهاجرت روستا – شهری بود در دهه 65 – 75 شکل جدیدی از مهاجرت در کشور صورت می گیرد و آن مهاجرت شهر به شهر است که غالباً از شهرهای کوچک به طرف شهر های بزرگتر انجام می شود ( ایران محبوب ، 1383 : 219 ) .

در حال حاضر بعلت عدم توسعه متعادل و متوازن بین مناطق شهری و روستایی مهاجرت در سطح کشور همچنان ادامه دارد .

اهداف تحقیق

الف / هدف اصلی :

1. مطالعه و بررسی روند مهاجر پذیری استان گلستان طی سالهای 1335 – 1375 و شناخت چگونگی تاثیر آن بر توسعه اجتماعی استان

ب/ اهداف ویژه در بخش مطالعات اسنادی ( بررسی سر شماریهای عمومی نفوس و مسکن از سال 35 – 75 )

شناخت چگونگی مهاجر پذیری استان از لحاظ برون استانی و دورن استانی در طی سالهای 35 – 75
سهم شهرستانهای استان در پذیرش مهاجران وارد شده .
سهم استان های مختلف کشور در مهاجر فرستی به این استان
ارائه پیشنهادات لازم جهت متعادل سازی جمعیت استان .
ج/ اهداف ویژه در بخش پیمایش تحقیق :

بررسی رابطه بین مهاجرت و توسعه اجتماعی از طریق سنجش شاخصهای سواد ، اشتغال و مسکن و شناخت میزان تاثیر مهاجران روستایی ، مهاجرانی که با اهداف دستیابی به کار وارد شده اند و مهاجران خارج استانی بر توسعه اجتماعی شهر گرگان .
ارائه راهکاری و پیشنهادات لازم جهت کنترل مهاجرت و افزایش توسعه اجتماعي استان .
پیشینه مطالعاتی موضوع

سنتی ترین نگرشهای توسعه که در قالب توسعه اقتصادی جای می گیرد از سال 1975 به بعد با مورد توجه قرار دادن دیگر ابعاد توسعه در معنای توسعه پایدار تبلور می یابد .

آدام اسمیت از نخستین اقتصاد دانان توسعه است و کتاب ثروت و ملل او در سال 1776 نخستین رساله درباره توسعه اقتصادی می باشد . ( زاهدی، 1382: 111 ) با تالیف این کتاب اقتصاد دانان کلاسیک تلاش برای کشف منابع پیشرفت اقتصادی و تحلیل فرایند بلند مدت تغییر اقتصادی را شروع نمودند . بعد از جنگ جهانی دوم رشد و توسعه بعنوان موضوع اصلی اقتصاد مجددا مطرح شد و بدين ترتيب در اواخر دهه ي 1940-1950 دوره ي پيشگامي در اقتصاد توسعه جدید آغاز می شود و مسائل توسعه در کشور های آسیایی ، آفریقایی و آمریکای لاتین را مورد توجه قرار می دهد .

پیشگامان توسعه که نسل اول توسعه گران محسوب می شوند با ارائه الگو ها و برنامه های راهبردی خود سعی در توسعه خیلی سریع این کشور ها داشتند ( مایر و سیرز ، 1386 : 28 ) اما شکست الگوهای توسعه غربی در این جوامع ذهن اندیشمندان را به طرف دیگر ابعاد توسعه معطوف داشت لذا مطالعات جدید توسعه در باب توسعه اجتماعی توسط نسل میانی توسعه گران از این پس آغاز شد .

از سال 1975 به بعد با نقد گرایی آراء پیشگامان و نسل میانی توسعه گران مطالعات توسعه از حالت تک بعدی خارج شده و به صورت سیستمی در می آید ، از این پس به مطالعات توسعه به صورت چند بعدی و در مفهوم توسعه پایدار توجه می شود . ( زاهدی ، 1382 : 83 )

تحقیقات نشان می دهد که موانع بر سر راه توسعه متعددند در این راستا مهاجرت ، مخصوصاً مهاجرت شدید که بدنبال برنامه های توسعه در جوامع جهان سوم نمود پیدا کرده است از مجموعه عواملی است که توسعه نیافتگی این جوامع را تبیین می کند .

مطالعات تودارو در جوامع آفریقایی ، آسیایی و آمریکای لاتین نشان می دهد که علی رغم تفاوت این جوامع در فرهنگ ، شرایط اقتصادی و ساختهای اجتماعی و سیاسی دارای ویژگی هاي مشترکی نیز می باشند که مانع توسعه این کشور ها شده است وی آنها را در 6 گروه دسته بندی می کند و در این راستا مهاجرت مازاد بر فرصتهای شغلی را نشانه توسعه نیافتگی کشور های جهان سوم تلقی کرده و آنرا عامل تقویت کننده در عقب ماندگی این کشور ها می داند ( تودارو ، 1383 : 285 )

سلی فیندلی در مطالعات خود دریافته است اثرات اقتصادی رابطه تنگاتنگی با میزان تحرک مهاجرین دارد مهاجرینی که دارای تحصیلات و در آمد بیشتر هستند تحرک اقتصادی بالاتری داشته که این امر در احزار مشاغل و افزایش در آمد و رفاه زندگی تاثیر مثبت داشته است . اما در مقابل مهاجرین کم تحرک که شامل کارگران غیر ماهر و قشر فقیر می باشند ، شانس کمتری در کار یابی دارند و یا در کار های پست و مشاغل ابتدایی جذب می شوند . این دسته از مهاجران از نظر سطح زندگی نیز در سطح بسیار پایین قرار دارند ( لهسائی زاده ، 1368: 65 – 68 ) .

در تحقیقی که کونل و لی بر روی مهاجران انجام داده اند به این نتیجه رسیده اند که مهاجرت روستا به شهر ها به افزایش کشمکش های اجتماعی منجر شده است ، مهاجران به محض ورود به نقاط شهری عمدتاً در زورآباد ها یا سکونت گاههای غیر رسمی مستمر می شوند این مناطق مبتنی بر تجهیز شخصی سکونت گاه با استفاده از موارد در دسترس ، کمبود امکانات بهداشتی و آب آشامیدنی ، سبک های زندگی نیمه روستایی و شرکت در اقتصاد غیر رسمی می باشند . بدین ترتیب می توان گفت بسیاری از خدمات شهری تحت فشار افزایش جمعیت و مهاجرت در حال تخریب می باشند . ( لوکاس ، 1381 : 150 )

دکتر رضاعلی محسنی تحقیقي در خصوص مطالعه و بررسی جامعه شناختی جرایم گروههای قومی در ایران انجام داده اند که بصورت موردی در استان گلستان به اجرا در آمده است با انجام این تحقیق مشخص شده است که بین گروههای قومی و جرم همبستگی و رابطه معنی دار وجود دارد و مهاجرت بعنوان یک عامل تاثیر گذار بر جرم که یکی از شاخصهای توسعه اجتماعی می باشد در بین متغییر های مستقل شناخته شده است . ( محسنی ، 1380 : 136 – 156 ) .

دکتر قربانعلی گنجی با بررسی میزان فاصله بین سه قوم ترکمن ، سیستانی و محلی با توجه به ابعاد اقتصادی ، اجتماعی ، فرهنگی و سیاسی در استان گلستان پی به وجود فاصله و عدم پذیرش اجتماعی بین اقوام مختلف برده است که اندیشمندان علوم انسانی از آن تحت عنوان بحران ادغام اجتماعی یاد می کنند که این بحران ادغام اجتماعی از جلوه های منفی دوران گذار جوامع چند قومی از وضعیت سنتی به نوسازی و رسیدن به توسعه پایدار می باشند.( گنجی ، 1381 ) وجود فاصله و عدم پذیرش اجتماعی بین اقوام نشان از عدم وجود وفاق و همبستگی در این استان می باشد این امر ما را به نظریه کشمکش و تضاد نزدیک می کند که در از هم گسیختگی و دگرگونی اجتماعی نقش به سزایی دارد و به تبع آن بر روی توسعه منطقه نیز تاثیر گذار خواهد بود ( ریتزر ، 1379 : 159 )

مطالب فوق گویای تاثیرات مهاجرت بر شاخصهای توسعه است اما در تبيين مهاجرت و توسعه به روابط دو سویه آنها نیز باید توجه شود . در این زمینه آقای محمود مشفق تحقیقي بر روی بر آورد شاخصهای توسعه اقتصادی – اجتماعی و جمعیتی مناطق روستایی استان های ایران انجام داده وتاثير آن را بر مهاجرتهاي روستايي در دهه ي 1365-1375 سنجيده است ، نتايج این تحقیق نشان می دهد ، مناطقی که از نظر درجه توسعه یافتگی در سطح بالا تری قرار دارند مانند روستاهای تهران ، یزد ، قم ، اصفهان و سمنان میزان مهاجر فرستی آنها نیز کمتر است همچنین ایشان دریافته اند رابطه معنی داری بین توسعه اقتصادی – توسعه بهداشتی ، برخورداری از تسهیلات عمده مسکن و مهاجرت وجود دارد وی در آزمون فرضیه اصلی خود دریافت که بین سطح توسعه اقتصادی – اجتماعی در مناطق روستایی و میزان خالص مهاجرت رابطه معکوس و معنی داری وجود دارد .( مشفق ، 1383 : 319 - 394 ).

با شناخت رابطه دو سویه مهاجرت و توسعه در تحقیقات علوم اجتماعی لازم است به عوامل موثر بر توسعه اجتماعی نیز پرداخته شود در این راستا آقای دکتر عزت الله سام آور در منطقه لرستان تحقیقی تحت عنوان عوامل موثر بر توسعه روستایی انجام داده است . این تحقیق که به تغییرات فرهنگی در امر توسعه روستاها تاکید دارد با استفاده از روش مقایسه ای بین مناطق روستایی توسعه یافته و توسعه نیافته به این نتیجه رسیده است که میزان سواد آموزی ، میزان حضور صدا و سیما و میزان اجرای اصلاحات ارضی بعنوان سه عامل مهم در توسعه روستایی تاثیر گذار بوده است . ( سام آور ، 1374 : 79 – 80 ) دکتر مهدی محسنیان راد نیز به نقش وسایل ارتباط جمعی در افزایش توسعه توجه دارد وی در تحقیق خود ضمن بررسی عوامل متعدد در افزایش توسعه سه متغیر شهر نشینی ، سواد و وسایل ارتباط جمعی را به عنوان عوامل تاثیر گذار در توسعه معرفی می کند ( محسنیان راد ، 1375 :260 ) خانم توران احمدی به تاثیر توسعه شهر نشینی بر توسعه اجتماعی در شهر تهران پرداخته است که متغیر وابسته یعنی توسعه اجتماعی از طریق شاخص های شغل ، مسکن ، رفاه اجتماعی ، میزان مشکلات زندگی شهری مورد سنجش قرار گرفته است و شهر نشینی به عنوان یک متغیر مستقل در نظر گرفته شده و در قالب متغیر هایی چون احساس تکلیف شهروندی ، آمادگی پذیرش عقاید دیگران ، خود شکوفایی ، قانون گرایی ، احساس تعلق به اجتماع و نیز مشارکت سیاسی مورد توجه قرار گرفته است که همبستگی نهایی بین این دو شاخص (توسعه شهری و توسعه اجتماعی ) رابطه ای معنی دار و معکوس را نشان می دهد ( احمدی ، 1378: 16 – 17 ) .

چارچوب تئوریک

بنیان و اساس این تحقیق بر پایه نظریه وابستگی بنا شده است این نظریه که از نظر گاه کلان به مسائل اجتماعی توجه دارد از مکتب تضاد گرایی سرچشمه می گیرد و بر خلاف مکتب کارکرد گرایی اساس جامعه را بر توافق و تعادل اجتماعی نمی داند بلکه جامعه را عرصه تضاد ها و مبارزات طبقاتی می داند . این دیدگاه که علت توسعه نیافتگی جوامع در حال توسعه ( اقمار ) را در وابستگی آنها به کشور های توسعه یافته ( مادر ) می داند شکل جدید مهاجرت بصورت امروزی را نیز در این وابستگی تبیین می کند .

بر اساس این دیدگاه علتهای مهاجرت را نمی توان از اثرات آن جدا نمود لذا به مهاجرت بعنوان یک عامل اثر گذار منفی در راه توسعه توجه دارد .

نظریه پردازان وابستگی ، مهاجرت را امری اجباری می دانند که به خاطر عدم توسعه یک محیط ( روستا ) نسبت به محیط دیگر ( شهر ) و وابستگی بخش غير سرمایه داری به بخش سرمایه داری بوجود می آید و یک امر کاملاً استعماری می دانند که ادامه آن باعث گسترش هر چه بیشتر عدم توسعه می گردد ( لهسائی زاده ، 1368 : 22 ) .

با وجودی که نظریات وابستگی جنبه کلی دارند و امکان برنامه ریزی محلی و منطقه ای را محدود می نماید اما باز نسبت به دیگر نظریات اجتماعی در تبیین مهاجرت و تاثیر آن بر توسعه با واقعیت کشور ما بیشتر تطبیق دارد زیرا کشور ما از قبل از انقلاب در روند توسعه ای در جهت سرمایه داری جهاني قرار گرفته بود و این روند کم و بیش با تعديلهايي استمرار یافته و با انطباقهای منطقه ای جریان می یابد ( حزباوی ، 1374 : 21 – 22 ) بر اساس این دیدگاه در منطقه مورد مطالعه آن گونه که از قراين و مدارك موجود استنباط مي شود مهاجرت در قبل از انقلاب تحت تاثير اصلاحات ارضي بواسطه الگوهای غربی صورت گرفته است . ( زیر بار اصلاحات ارضی نرفتن توسط مالکان دشت گرگان به طرق مختلف نیاز زمینهای آنان را به نیروی کار بالا برد لذا خیل عظیمی از مهاجران از مناطق مختلف برای کار در این مزارع به این منطقه سرازیر شدند ) همچنین در بعد از انقلاب نیز مهاجرت تحت تاثیر عوامل رکودی ( رشد جمعیت روستا ها بر اثر بهداشت و در نتیجه افزایش نیروی کار اضافی ) قرار گرفت و بر حجم مهاجران در این منطقه افزوده شد . بر اساس این دید گاه اینگونه مهاجرتها بر توسعه نابرابر منطقه خواهد افزود و بدنبال آثار و پیامد های خود ، راه رسیدن به توسعه را کند تر خواهد نمود

مکتب تضاد

نمودار (1) : الگوی نظری طرح

دیدگاه وابستگی

سمیرامین، پل سنیجر

پل باران، آندره گوندرفرانک

توسعه

مهاجرت

بر اساس مدل نظری فوق

مهاجرت پدیده ای است که بر روی توسعه تاثیر مي گذارد و از آن تاثیر می پذیرد ( رابطه دو سویه ) تئوری وابستگی که توسط منتقدین توسعه از سالهای 1975 به بعد شکل گرفت وجه مشترک نظرات توسعه نیافتگی و مهاجرت در جوامع در حال توسعه می باشد پل باران و آن